Termin „naturalizacja”, we współczesnej epistemologii, oznacza taką interpretację wiedzy, która ostatecznie zmierza do stanowiska nazywanego naturalizmem. Natomiast termin „naturalizm” odnosi się do doktryny filozoficznej uznającej, iż istnieje możliwość opisu przedmiotów „wszystkich dziedzin za pomocą terminów i praw należących do nauk przyrodniczych”1. Naturalizacja jest więc redukcją „wszystkiego do pojęć i praw fizyki”2.
Jest to jedna z możliwości interpretacyjnych w teorii poznania. Łatwo utożsamić naturalizm z materializmem, nie jest to jednak uprawnione. Naturaliści nie uznają, iż wszystko jest jedynie materią ale, że materia jest tym co aktualnie nauki przyrodnicze uznają jako swoją podstawę a poglądy czym jest materia zmieniają się wraz z rozwojem nauk przyrodniczych3. Jest to więc często bardziej postawa badawcza i teoretyczna uznająca „prymat epistemologiczny i metodologiczny nauk przyrodniczych"4. W tej pracy, po prostu, przytoczę argumentację za naturalizacją oraz przeciwko niej.
Argumenty za naturalizacją:
1. Dwie kardynalne zasady empiryzmu głoszą, iż świadectwa zmysłów są jedynymi jakie istnieją zarówno dla nauki jak i dla przyswajania znaczeń słów5. Zarówno dziecko, jak i osoba ucząca się w naturalnych warunkach nowego języka, nie posiadając procedur przekładowych, muszą opierać się, przynajmniej początkowo, na danych zewnętrznych, na świadectwach zmysłów6.
2. Odrzucając dogmaty empiryzmu, dotyczące „fundamentalnej dychotomii prawd” oraz redukcjonizmu, co zrobił Quine w swoim artykule „Dwa dogmaty empiryzmu”, można zauważyć, iż nastąpiło zamazanie granicy pomiędzy spekulatywną metafizyką a naukami przyrodniczymi”7. Ponadto podważając możliwość rozróżnienia pomiędzy zdaniami analitycznymi a syntetycznymi, podważył podstawy metody analitycznej, mającej dostarczać znań prawdziwych i niezależnych od faktów empirycznych8.
3. Epistemologię można traktować jako dział psychologii. A taka teoria poznania oraz nauka o przyrodzie, zawierają się w sobie wzajemnie9. „Epistemologia pozostaje (...) skoncentrowana na doświadczeniu, znaczenie zaś na weryfikacji, a doświadczenie jest weryfikacją”10. Epistemologia zajmuje się badaniem fizycznego ludzkiego podmiotu, a więc zjawiska naturalnego. Staje się więc ona częścią nauk przyrodniczych11.
4. Ogromny przyrost wiedzy empirycznej na tematy związane z percepcją zmysłową, pozwala przypuszczać, że w końcu dowiemy się na czym ta percepcja polega12. Dowiemy się też, iż umysł ludzki jest jedynie bardzo skomplikowaną strukturą fizyczną, podobnie jak dowiedzieliśmy się, iż procesy życiowe są redukowalne do praw i oddziaływań fizycznych13.
5. Filozof nie można kwestionować całej nauki, co więcej, „musi założyć prawomocność procedur i rezultatów naukowych”. Epistemologia różni się od psychologii tym, iż bada zagadnienia ogólniejsze i szersze, jest badaniem nauki wewnątrz samej nauki14.
6. Epistemologia powinna przyjąć istnienie świata, a nie próbować dowodzić istnienia świata zewnętrznego, niezależnego od naszego doświadczenia. Błędem jest wyłączna analiza a priori, niezależna od odkryć dostarczanych przez nauki empiryczne15.
7. Przyczyny naszych przekonań, a nie to co je uprawomocnia powinny być w zainteresowaniu epistemologii znaturalizowanej. Quine zastanawia się, jak to się dzieje, że przy ubogich danych (pobudzeń) wejściowych, wytwarzają się skomplikowane przekonania wyjściowe16.
Argumenty przeciw naturalizacji:
1. Zmienia ona podmiot dyskusji, to znaczy, że odchodzi od tradycyjnych pytań epistemologicznych17.
2. Nie ma możliwości redukcji do pojęć i praw fizyki, problemu natury prawdy, natury rozumu a także zagadnień podstawowych składników ludzkiego poznania (percepcji zmysłowej, samoświadomości, formułowania sądów itp.)18. Ponieważ nie da się go utrzymać w ramach jednej z dziedzin, należy go też odrzucić w całości19.
3. Innym podejściem do powyższego jest argumentacja, iż rozum nie jest z tego świata, więc nie da się go znaturalizować20.
4. Niepowodzeniem zakończyły się współczesne próby znaturalizowania metafizyki. Żadna ze znaczących współczesnych teorii naukowych „nie próbuje nawet pretendować do <>, będącej dążeniem metafizyków21.
5. Jednak z naturalizmu metafizycznego wynika naturalizm etyczny. A to uprawnia do postawienia zarzutu „błędu naturalistycznego”, który wynika z pomieszania pytania o to „Czym jest dobro?” z pytaniem „Jakie rzeczy są dobre?”. Jednak nawet w etyce nie ma odpowiedzi na to pytanie. „Naturalistyczna analiza pojęcia <> jest całkowicie błędna22.
6. Naturalizm nie jest samodzielnym przekonaniem filozoficznym, ale raczej wnioskiem wynikającym z kumulacji argumentacji z różnych dziedzin23.
7. Nie można sprowadzić epistemologii do psychologii. Tradycyjna epistemologia miała zająć się oceną wartości wszelkiej wiedzy, będąc jej częścią nie będzie w stanie tego zrobić, gdyż wystąpi problem cyrkularności24.
8. Nie można zaliczyć epistemologii do części nauk przyrodniczych, gdyż automatycznie założymy prawomocność wiedzy naukowej, czyli przesądzimy problem sceptycyzmu powszechnego25.
9. Nieuprawniona jest redukcja dyscypliny normatywnej, jaką była tradycyjna epistemologia do nauki opisowej, którą jest psychologia. Quine nie zgadzał się z tym argumentem i bronił normatywności epistemologii znaturalizowanej, jednak sprowadzał ją do opisu.26.
10. Naturalizm oparty jest na sceptyckim twierdzeniu, iż nie istnieje wiedza pewna, która jest poszukiwana przez tradycyjną epistemologię27. Nie ma jednak żadnych argumentów za tego typu twierdzeniem.
11. Problem indukcji oraz problem epistemicznego statusu nauki nie są rozwiązywalne przez naukę28.
12. Naturalizm nie może obronić się przed sceptycyzmem odwołującym się do racji lub uzasadnienia. Nie da się więc odróżnić pod względem wartości na przykład przekonań okultystycznych i naukowych29.
13. Jeżeli percepcja zależy od relacji kazualnych to dyskusje epistemologiczne nie zależą w istotny sposób od rezultatów psychologii30.
14. „Wszystkie znaczenia słów ostatecznie prowadzą do danych zmysłowych, a mówić jakimś językiem to uznawać realność pewnych przedmiotów”31. W związku z tym naturalizm można raczej potraktować jako konsekwencję teorii języka32.
Naturalizacja jako jedna z możliwości we współczesnej epistemologii pociąga za sobą pewne konsekwencje. Naturalizacja epistemologii musi oznaczać również naturalizację metafizyki, gdyż zagadnienia epistemologiczne są ściśle związane z metafizycznymi33. W skrajnym przypadku naturalizacja może doprowadzić do zanegowania sensu uprawiania epistemologii na rzecz psychologii poznawczej i innych nauk o poznaniu34. Jednak wielu filozofów, przynajmniej częściowo, zgadza się z postulatami Quinea. Przykładowo Susan Haack, ze względu na poziom ogólności naszych kryteriów oczywistości, opowiada się raczej za naturalizmem reformatorskim i aposteriorycznym w odniesieniu do przynajmniej niektórych problemów epistemicznych35.
Wielu krytyków zarzuca też Quineowi niekonsekwencję, twierdząc, iż argumentuje filozoficznie (nieempirycznie) na rzecz teorii empirycznych36.
Niezależnie od wyznawanych poglądów, obserwując ilość odniesień w różnych artykułach oraz rozbudowaną argumentację przeciwko naturalizmowi, należy uznać, iż Quine swoim krótkim artykułem, wywołał bardzo wielkie poruszenie wśród epistemologów, co pozwala przypuszczać, iż mógł jednak mieć rację37.
Przypisy :
1. S.Judycki, Czy program naturalizacji epistemologii przekracza granice rozumienia?, str.1.
2. Tamże.
3. Tamże.
4. S. Judycki, Zagadka naturalizmu, str.2.
5. Willard V.Quine, Granice wiedzy i inne eseje filozoficzne, str.111.
6. Willard V.Quine, Granice wiedzy i inne eseje filozoficzne, str.116-117.
7. Willard V.Quine, Dwa dogmaty empiryzmu, str.1.
8. R. Ziemińska, Zwrot naturalistyczny we współczesnej epistemologii, str.3.
9. Willard V.Quine, Granice wiedzy i inne eseje filozoficzne, str.118-119.
10. Tamże, str.124.
11. R. Ziemińska, Zwrot naturalistyczny we współczesnej epistemologii, str.4.
12. S. Judycki, Czy program naturalizacji epistemologii przekracza granice rozumienia?, str.5.
13. S. Judycki, Zagadka naturalizmu, str.8.
14. R. Ziemińska, Zwrot naturalistyczny we współczesnej epistemologii, str.5.
15. S. Judycki, Zagadka naturalizmu, str.3.
16. Tamże, str.4.
17. Tamże, str.5.
18. S. Judycki, Czy program naturalizacji epistemologii przekracza granice rozumienia?, str.2.
19. S. Judycki, Zagadka naturalizmu, str.1.
20. S. Judycki, Czy program naturalizacji epistemologii przekracza granice rozumienia?, str.5.
21. H. Putnam, Wiele twarzy realizmu i inne sesje, str.262.
22. S. Judycki, Zagadka naturalizmu, str.2.
23. S. Judycki, Zagadka naturalizmu, str.1.
24. R. Ziemińska, Zwrot naturalistyczny we współczesnej epistemologii, str.4.
25. Tamże.
26. Tamże, str.7.
27. Tamże, str.6.
28. Tamże, str.9.
29. Tamże, str.9-10.
30. Tamże, str.10.
31. Tamże.
32. Tamże.
33. S. Judycki, Czy program naturalizacji epistemologii przekracza granice rozumienia?, str.4.
34. R. Ziemińska, Zwrot naturalistyczny we współczesnej epistemologii, str.11.
35. Tamże, str.9.
36. Tamże, str.10.
37. Wiem, że jest to nadinterpretacja faktów, jednak taki wniosek wypływa ze słynnego : "wbił kij w mrowisko". Zdanie to traktuję jako podsumowanie "z przymrużeniem oka".
